De woorden hij en zij zijn specifiek mannelijk of vrouwelijk. Je moet kiezen, maar dat kan niet als de genderidentiteit van een persoon onbekend of onbepaald is. Soms schrijven we daarom hij/zij (uitgesproken als hij of zij of zelfs nadrukkelijk hij schuine-streep zij), maar dit "loopt niet lekker", en leidt af. Bovendien sluit dat mensen uit die zich met geen van beide identificeren. Ook als een gender of geslacht wel wordt benoemd, maar irrelevant is, kan het afleiden van de boodschap.
Met een neutraal voornaamwoord kun je altijd verwijzen naar iemand, ook als die een vrouw of een man is. Voor het meervoud heeft het Nederlands al neutrale voornaamwoorden: zij hebben. Het vragend voornaamwoord in wie heeft verandert ook niet als het geslacht van de persoon al bekend is. We accepteren dat het geslacht in een zin onbekend of irrelevant kan zijn.
Maak opnieuw kennis met het woord die, dat makkelijk kan worden gezien als afkorting van diegene. Het woord die is in het Nederlands al lang in gebruik als genderneutraal aanwijzend voornaamwoord, maar kan ook fungeren als persoonlijk voornaamwoord.
Een verkeerd gekozen genderspecifiek voornaamwoord kan vervelend zijn, maar een neutraal voornaamwoord zoals die, jullie, of wie is ook intentieneutraal: het is geen compliment, maar vooral ook geen belediging.
Veel mensen zijn op zoek naar een genderneutraal woord om constructies zoals hij/zij te vervangen. Er is al veel over geschreven: je hoeft niet lang te zoeken om talloze artikelen en discussies te vinden. Er zijn uitgebreidestijlgidsen geschreven over hoe je zinnen helemaal kunt verbouwen, zodat ze genderneutraal worden. In veel situaties zal die niet nodig zijn, maar het is makkelijk en functioneel, zonder noemenswaardige nadelen. Het komt in het begin misschien grammaticaal wat vreemd over, maar het woord is vertrouwd en wordt meestal begrepen zonder dat je het hoeft uit te leggen.
Iedere taalvernieuwing is volledig vrijwillig. Je hoeft er niet aan mee te doen. In bepaalde kringen kan vooruitstrevende of afwijkende taal tot weerstand leiden, in andere kringen zal het echter zeer worden gewaardeerd. Besluit zelf of, en wanneer, het voor jou handig is.
Taal ontstaat door gebruik, niet door het op te dringen met een website. #
Deze pagina heeft twee functies: mensen op het idee brengen, en uitleggen hoe je die en dies kunt interpreteren als je het tegenkomt. Het was de makkelijkste manier om dit idee met de onderliggende overwegingen aan een groter publiek te presenteren. Daarna is het afwachten of er inderdaad behoefte is aan dergelijke woorden.
Wij zingen altijd Lang zal ze leven!, ook als ze een jongen is. #
Dat is inderdaad enigszins gebruikelijk, en op zich een heel goed voorbeeld dat iemands geslacht er vaak niet toe doet. En grammaticaal gezien zou die in dit liedje hier een verbastering van hij kunnen zijn. Maar zeg zelf, vind je ook als die een jongen is niet veel natuurlijker overkomen dan ook als ze een jongen is? Het woord ze is steeds vrouwelijk of meervoud, het woord hij of ie is mannelijk. Maar omdat die van oudsher een aanwijzend voornaamwoord is, en het in die betekenis steeds genderneutraal is, is het heel haalbaar om die neutrale betekenis door te trekken naar andere functies van het woord.
Het is grammaticaal onzijdig, oftewel geslachtsloos. Dat is heel iets anders dan geslachtsneutraal. Hoewel een grammaticaal geslacht niet per se overeen hoeft te komen met het daadwerkelijke geslacht (denk aan het meisje, dat grammaticaal onzijdig is, maar semantisch vrouwelijk), is het voor nieuw taalgebruik wel wenselijk om misverstanden en discussie te beperken. Het woord het is niet goed bruikbaar voor vrouwen en mannen, en zal in veel situaties worden opgevat als belediging. Een neutraal voornaamwoord is niet alleen genderneutraal, maar ook intentieneutraal: het is niet specifiek negatief en ook niet specifiek positief bedoeld.
Nee, de mannelijke vorm en vrouwelijke vorm blijven prima geschikt wanneer je weet dat ze kloppen. De neutrale voornaamwoorden zijn een verrijking van de taal, die je kunt gebruiken als dat beter uitkomt.
Geslacht en gender worden hier door elkaar gebruikt. #
Het is niet altijd mogelijk of nodig, om specifiek onderscheid te maken tussen de begrippen genderidentiteit, biologische sekse, en grammaticaal geslacht. Of welke andere combinatie van deze woorden dan ook. Het algemene persoonlijke voornaamwoord die en de varianten ervan zijn ook op dit gebied neutraal, en juist bedoeld om de focus van deze begrippen af te leiden wanneer deze niet het onderwerp zijn, maar het om mensen gaat ongeacht hun geslacht, gender, en/of sekse.
Waarom een bestaand woord hergebruiken, in plaats van een volledig nieuw woord? #
Zodat het niet al te vreemd klinkt, en daarmee de kans toeneemt dat mensen het ook willen (of durven te) gebruiken. Het interessante aan die is dat het in veel situaties al normaal klinkt, omdat het dat ook is. Door van dit woord, dat oorspronkelijk alleen een aanwijzend voornaamwoord was, enigszins geforceerd ook een persoonlijk voornaamwoord te maken, kan het rijtje worden afgemaakt zonder dat het allemaal nieuw is. Het woord dies is een zeldzaam aanwijzend en betrekkelijk voornaamwoord, en kan ook goed een extra functie krijgen. Het voelt vertrouwd aan, omdat we die al kennen, en het vormen van een bezitsvorm door ergens een s achter te plakken ook een bekend fenomeen is binnen onze taal. Een bijkomend voordeel van het gebruik van bestaande woorden, is dat de spellingscontrole ze accepteert.
Waarom zou je bij het introduceren van een nieuwe vorm ook rekening houden met achterhaald taalgebruik? #
Die, die zelfs thans archaïsche woorden bezigt, wenst zich wellicht eveneens te bedienen van enigerlei schier moderne vormen, ter decoratie van dies pseudo-oubollige frasen. Vergelijk het met moderne stopcontacten en lichtschakelaars die het uiterlijk hebben van de oude bakelieten versies: soms wil je een klassieke uitstraling, maar wel een veilige omgeving naar hedendaagse normen.
Waarom is de voorwerpsvorm gelijk aan de onderwerpsvorm? #
Omdat het kan: bij eigennamen en aanwijzende voornaamwoorden maken we in het Nederlands ook geen onderscheid, en we kunnen daar goed mee omgaan. Onnodige complexiteit is onnodig. Die/dies volgt het patroon van eigennamen: in elke grammaticale functie hetzelfde, behalve de bezitsvorm met een s aan het einde.
Waarom de term genderneutraal, in plaats van non-binair? #
Omdat de term non-binair vooral wordt gebruikt om specifiek aan te duiden dat iemand niet man en niet vrouw is, maar allebei of geen van beide. Biologisch en qua identiteit bestaan er diverse niet-binaire vormen, maar het gaat bij die om een neutraal woord, dat ook voor bijvoorbeeld wel-binaire, cisgender vrouwen en mannen kan worden gebruikt. (Er bestaat een genderspecifiek niet-binair persoonlijk voornaamwoord: hen, enkelvoud.)
Met de vrouwelijke vorm dier en de bekendere mannelijke vorm diens, heeft dies aspecten van allebei: het heeft de s van de mannelijke vorm, de vierletterigheid van de vrouwelijke vorm. Daardoor komt het woord, ondanks dat het voor veel mensen nieuw zal zijn, toch vertrouwd over. We maken bezittelijke woorden meestal door aan het woord een s of 's toe te voegen, en dat lijkt hier ook goed te werken. Anderen hebben bedacht dat dier wel kon worden gebruikt hiervoor, en diens is in genderneutrale betekenis ook niet helemaal ongebruikelijk, maar beide zijn nu eenmaal nog steeds volop genderspecifiek in gebruik en daarmee problematisch als je juist een genderneutraal woord nodig hebt. Op zich is dies van oorsprong een mannelijk woord, maar daarvoor moet je wel heel diep graven. Volgens Wikipedia is letterlijk nog maar één gebruik overgebleven: de uitdrukking wat dies meer zij. Het zal tot geen enkele verwarring leiden als dit woord voortaan genderneutraal wordt gebruikt. Het woord wies is voor de volledigheid toegevoegd volgens hetzelfde letterpatroon, maar is wel nieuw als voornaamwoord (het is ook de verleden tijd van wassen, in de betekenis van groeien).
enkelvoudig zij en hun (zoals het Engelse singular they) #
In het Engels is het niet ongebruikelijk (maar ook zeker niet onbesproken) om de meervoudsvorm they ook als genderneutraal enkelvoud te gebruiken, terwijl het grammaticaal wel in het meervoud staat. Het verschil tussen enkelvoud en meervoud is wel degelijk nuttig, en leidt ook in het Engels het gebruik van singular they, wel eens tot spraakverwarring: they left (zij zijn vertrokken) kan ook over een specifiek enkel persoon gaan (die is vertrokken), en je kunt alleen uit de context halen welke betekenis er bedoeld wordt. Daarnaast heeft het Nederlands de uitdaging dat wij verschillende werkwoordsvormen hebben voor enkelvoud en meervoud, terwijl het Engels meestal hetzelfde woord gebruikt: he can, she can, they can versus hij kan, zij kan, zij kunnen. De meervoudsvorm van het werkwoord versterkt het gevoel dat het over meerdere mensen gaat.
Grammaticaal is hen/hun in het meervoud al behoorlijk complex, maar dat heeft mensen er niet van weerhouden om deze combinatie te kiezen als enkelvoudig non-binair voornaamwoord. Dit is vervolgens door de media ten onrechte opgevat als genderneutraal voornaamwoord en zelfs als voornaamwoord voor transgenders. Volgens Transgender Netwerk Nederland zelf zijn deze voornaamwoorden echter juist niet bedoeld voor trans- of cisgender mannen en vrouwen, en dus niet genderneutraal. Lastig is dat ze ook die als non-binary hebben gekozen, want dat botst met het genderneutrale gebruik van dat woord zoals in Lang zal die leven. Wellicht dat het praktisch is om hen voor specifiek non-binair te gebruiken, en die voor genderneutraal.
Het is blijkbaar heel aantrekkelijk is om iets te hebben waar en daarom zingen we blij op rijmt, maar deze woorden vallen heel erg op en krijgen daarmee automatisch een extreme nadruk. Aan qij is interessant dat de q in het alfabet midden tussen h en z in zit, maar alfabetische numerologie is geen overtuigend argument. Deze opties lenen zich niet voor een geleidelijke introductie. En wat is de bezitsvorm? xijn of xaar?
Dit alternatief voor hij/zij kom je wel eens tegen in de praktijk en heeft een voordeel boven de andere ij-woorden: de betekenis is meteen duidelijk. Maar net als hij/zij is het moeilijk uit te spreken: ze-hij?. Het loopt niet lekker, leidt af, en komt nog erg binair over. De bezitsvormen zhaar en zhijn hebben hetzelfde probleem, en stellen je alsnog voor een lastige keuze.
Het woord die zoals op deze pagina wordt geïntroduceerd, is zeker niet nieuw, ook niet in de rol van persoonlijk voornaamwoord. Anderen hebben het al eerder voorgesteld en uit onderzoek blijkt dat die "reeds fungeert als een de facto genderneutraal voornaamwoord". De website Lang zal die leven is een poging om het idee verder te verspreiden met een aparte webpagina, omdat de meeste voorstellen voor die verstopt zijn in gedateerde artikelen die op de achtergrond zijn geraakt. De uitwerking met die als voorwerpsvorm, dies als bezitsvorm, en de voornaamwoorden in tweede naamval dies en wies, lijkt wel nieuw.
Ga ervoor! Het gaat om het idee, niet om de specifieke uitvoering. Als jouw idee beter is, krijgt het vast vanzelf de navolging die het verdient. Maar het zal lastig zijn om iets te vinden dat net zo natuurlijk overkomt als Lang zal die leven, wat we al zeker tientallen jaren zingen. Natuurlijk is dat kun je wel zien, dat is die een nieuwe toepassing, maar het is helemaal niet vergezocht.
In het Engels is die een werkwoord, dat sterven betekent. #
Die is een gangbaar Nederlands woord, en dat heeft vooralsnog niet tot grote consternatie geleid. Behalve wellicht die reclame met de tekst Mama, die, die, die... Alsjeblieft.
Als je die gebruikt in verwijzing naar een mens, dan is dat een belediging, omdat het woord alleen voor dingen is. #
Het is onduidelijk waarom sommige mensen dit denken. Het is niet waar; een zin als Die kan er wat van! bewijst makkelijk het tegendeel en ook Lang zal die leven! gaat natuurlijk niet over een object. Het is correct en respectvol om naar iemand te verwijzen met het woord die. En zeker als dies gender onbekend of niet binair is, is die juist de nettere optie.
Een aanwijzend voornaamwoord kan niet zomaar een persoonlijk voornaamwoord worden. #
Als het moeilijk voor te stellen is dat hetzelfde voornaamwoord op meerdere manieren kan worden gebruikt, zie het dan als homoniemen: woorden die niet exact hetzelfde betekenen, maar wel hetzelfde worden geschreven. Maar zo lastig is het niet om die te zien als niet-gereduceerd nieuw neutraal persoonlijk voornaamwoord: taal verandert en in dit opzicht is de verandering in volle gang. Het doel van deze pagina is om deze verandering een zetje te geven door de aandacht erop te vestigen en door passende vormen te introduceren die de gaten kunnen dichten. In de praktijk blijkt die ook zeer bruikbaar als persoonlijk voornaamwoord, ook al wordt het nog niet zo onderwezen.
Dat hoeft geen probleem te zijn, blijkens andere voornamen die letter voor letter overeenkomen met gebruikelijke woorden: Ben, Elke, Lieve, Storm, Bas. Deze namen zijn overigens allemaal populairder dan de voornamen Wies en Dies.
Dit taalgebruik wordt (nog) niet officieel erkend door de NederlandseTaalunie. #
De Leidraad en Woordenlijst Nederlandse Taal zijn prescriptief. De meeste taalkundigen werken descriptief, en onderzoeken de taal zoals die daadwerkelijk gebruikt wordt: in hun beleving verandert taal continu, bijvoorbeeld doordat mensen zich niet aan de voorgeschreven regels houden. Als iets nieuws maar vaak genoeg wordt gebruikt, wordt het vanzelf een keer standaardtaal. Wist je dat de voorgeschreven spelling van het Nederlands alleen voor overheid en onderwijs wettelijk verplicht is? Verder mag iedereen zelf bepalen wat die zelf correct vindt. Als je te veel van de standaardtaal afwijkt, snappen andere mensen je niet meer, maar dit risico lijkt met die en dies heel klein.
Toevoeging (23 augustus 2021): Taaladvies.net (Taalunie, Onze Taal, e.a.) heeft zich door o.a. Lang zal die leven laten inspireren en deinst niet terug van nieuwe vormen:
De toekomst zal duidelijk maken welke woorden gangbaar worden.
Veel organisaties hebben een inclusiviteitsbeleid waar genderneutraal taalgebruik goed in past. Dat kan op verschillende manieren, maar neutrale voornaamwoorden zijn het makkelijkst en stralen de neutraliteit het duidelijkst uit. Echter, niet elke organisatie wil voorop lopen. Het is daarom de moeite waard om te bespreken of de voorkeur bij officiële communicatie gaat naar hij/zij-constructies, het volledig herstructureren van zinnen, of naar het gebruik van neutrale voornaamworden.